Monday, April 30, 2012

Լիրիկական ակումբ


Ամեն պոետ ունենում է միջինը երեք մետր քառակուսի` ստեղծագործելու համար:
***
Կտրվածքներն անում են ուսերի, վզի և ազդրերի վրա: Մաշկը ձեռքերի վրայից հանում են ձեռնոցի նման, ոտքերից` գուլպաների նման, գլխից` գլխարկի նման: Օգնում են հատուկ փոքրիկ դանակներով: Մկանային հյուսվածքներից մաշկը պոկվում է դժվարությամբ, կարիք է լինում տեղ-տեղ կտրել միացնող հանգույցները դանակով: Մաշկի հետ երբեմն պոկվում են նաև ճարպային գոյացությունները, երբեմն նկատվում են թարախագնդեր` դա այնքան լավ է արտացոլում տվյալ անձի առողջական վիճակը: Քերթվողը սովորաբար կորցնում է գիտակցությունն առաջին «կտորի» հանման ժամանակ: Երբ նրա ուսերից սկսում են ներքև քաշել իր մաշկը, նա սկսում է գոռալ մորթվող խոզի նման, բռավել ու աղերսել, իսկ հետո կորցնում է ուշքը: Գլխի մաշկը հանում են ոտքերն ու ձեռքերը մորթազերծ անելուց հետո: Գլխի մաշկը հանելու ընթացքում նա արդեն մահացած է լինում:
***
Ակումբում կախված է ցուցանակը` երեկոյան ժամը 21-ին լինելու է լիրիկական մենամարտ բանաստեղծներ Էմանուիլ Շահունցի և Արամազդ Արայի միջև: Ներքևում` փայտե տախտակի վրա տրված էր համառոտ նկարագրությունը` « Էմանուիլ Շահունցը խիստ հանգի և ռիթմի վարպետ է, երկաթե մտքի ու ռացիոնալ մտածողության կրող: Արամազդ Արան արևելյան տիպի պոետ է, նա գովերգում է պահը, խորանում է պահի մեջ ու հավերժացնում այն»: Լիրիկական մենամարտը կլինի Վերջին Մակերեսի գրառման իրավունքի համար, հաղթողը պետք է արդարացնի իր ընտրած գիծը: Հաղթող կճանաչվի երեք անպատասխան խոսք  մատուցածը: Պարտվողը կզրկվի իր գրական ժառանգությունից»:
Առաջին հյուրերը սկսեցին ժամանել դեռ 20:00-ից: Դրանք ակումբի պատվավոր անդամներն էին, որոնց դեմքերը միշտ ծածկված էին լինում դիմակներով: Դիմակները հանում էին միայն ակումբի տարածքում: Նրանց դեմքերը վաղուց անճանաչելի էին դարձել, սակայն հեշտ էր ճանաչել նրանց իրենց ձեռագրերով: Դրանք մեծագույն պոետներն էին, որոնք էլ հիմնել էին Լիրիկական ակումբը: Եթե մերկացված լինեին նրանց ոտքերը, հնարավոր կլիներ տեսնել, թե ով ինչ քնարերգություն է նախընտրում ամենից շատ ու ինչի վրա է «կանգանած» գրական դաշտում:Ոմանց մոտ դա սիրային բանաստեղծություն է, ոմանց մոտ հայրենիքի գովքն է, ոմանց մոտ էպիկական պոեմները: Կան այնպիսիները, որոնք նախընտրել են գոտական մռայլ ստվերներն ու իրենց ողջ մակերեսը նվիրել խավարի գեղագիտությանը: Ոտքերը կրում են այն պոեզիան, որը հիմքն է տվյալ անձի: Հետո արդեն ըստ անցած ուղու և ապրած կյանքի բարձրանում են տողերը մարմնի այլ մասերով, հասնում վզին, հետո տեղ գտնում այտերի, ճակատի և նույնիսկ քթի վրա: Մեծագույնը բոլոր պոետներից, մեծագույնն էր բառի բուն իմաստով: Նա հսկա էր ինչպես սումոյի մարտիկը: Նա մի քանի անգամ խոշոր էր բոլոր մյուսներից ու նրա գրական ժառանգությունն էլ ավելի ծավալուն էր:
Ժամանել էր նաև ակումբի վստահված նկարիչը, ով պետք է գրի առներ Վերջին Մակերեսի տողերը: Նա բերել էր իր հատուկ թանաքները ոսկյա սրվակի մեջ ու սպասում էր մենամարտի ավարտին:
Շահունցն ու Արամազդը կանգնած էին դեմ դիմաց: Նրանց շուրջը բանաստեղծների օղակն էր: Բանաստեղծները լուռ էին և կենտրոնացած. նրանք որոշելու էին մենամարտի հաղթողին: Շահունցն ու Արամազդը մերկ էին: Նրանք կարող էին կարդալ միմիանց  բանաստեղծությունները, նրանց առջև բաց էին նույնիսկ ամենանվիրական դաջվածքները: Շահունցի մոտ դաջվածքներից ազատ էր միայն ճակատը, իսկ Արամազդի մոտ քիթը: Վերջին Մակերեսը լրացնելու իրավունք ձեռք բերելու համար էին նրանք մասնակցում այդ ծիսական մենամարտին: Սրահը, որտեղ նրանք հավաքված էին, լուսավորված էր սովորական լամպերով: Լամպերի դեղնավուն լույսը խտացնում էր բոլոր գույներն, ավելի խորդհրդավոր դարձնում ծեսը:
Բանաստեղծներից մեծագույնն ու խոշորագույնը նետեց մետաղադրամը` որոշելով թե ով է առաջինը սկսելու իր խոսքը: Վիճակն ընկավ Շահունցին: Շահունցը ժպտաց ու ասաց հանգով.
Կանգնած եմ ես, ոտքերս սեր
Ամուր հենված հողին այս սև
Սև տարիներ պահից առաջ
Ես երգել եմ սիրո մի կանչ...
Արամազդը քմծիծաղ տվեց: Նրան հաճելի չէր մրցակցի հասարակ խոսքը: Նա ասաց այսպես.
Հազար պոետ է կանգնած հիմա
Մենամարտի օրն է այսօր:
Ես ցնծում եմ արդեն:
Շահունցը շարունակեց իր խոսքը:
Ես թողել եմ ճակատը իմ
Իմ ճակատը պիտի ասի
Իմ ճակատը պիտի պատմի,
Ու ճակատիս գիրը վկա
Ես կմեռնեմ բառից քո տկար...
Արամազդ`
Բթության փայլ
Բանաստեղծների օղակի մեջ լսվեցին հավանության ձայներ: Արամազդի դիպուկ ու կարճ արտահայտությունները սիրված էին շատերի կողմից:

Շահունց`
Տեսեք սրան, էս վարպետին
Միտքդ կարճ է, բառերդ` շեղ
Չես կապում դու սիրտ և սեր
Չես ասում դու և ոչ մի բան
Չկա քո մեջ ստեզխագործ ԲԱՆ:
Արամազդ`
Խխունջը գիտի թռչելու մասին
Խխունջը տեսել է երեկ մի թռչուն...



***
Մարմնի մաշկը դուրս է գալիս համեմատաբար հանգիստ: Դժվարություն են կազմում թերևս սեռական օրգանները: Դրանց վրայից մաշկը հանելու համար պետք է լինում երբեմն քրտնել` այդքան մարնամասն ու նյարդային աշխատանք է դա:
Մարմնի վրայից մաշկը պոկելու համար կտրվածք են անում մեջքից`ողնաշարի վրայով: Հետո նույն փոքրիկ դանակի օգնությամբ հանում են այն ամբողջովին: Կտրվածքը կրծքից անելու դեպքում մաշկը դուրս կգար վերնաշապիկի նման, սակայն կրծքի վրա կտրվածք անելը նպատակահարմար չէ: Լավագույն տողերը սովորաբար լինում են հենց այնտեղ, ու ափսոս է նույնիսկ մեկ տառ վնասելը:

***
 Շահունցը մի քանի քայլ կատարեց ու հայտնվեց Արամազդի դիմաց: Այժմ նրանք կարող էին լսել միմյանց շնչառությունը: Շահունցի ճակատն ազատ էր դաջվածքներից,իսկ Արամազդի ճակատին գրված էր`
« Լուսինը հարյուր ու միլիոն տարի
Արծաթ գույնը հարյուր ու միլիոն տարի
Ես մի կետ եմ, ես մի ցող եմ տերևի վրա»
Շահունցի քթին մեկ տարի առաջ գրված տողերն էին`
« Ինչն է քաշում, ինչն է տանում պոետին
Բույրն է նրա սիրելիի…»
Մեկ տարի առաջ Շահունցը չէր խնայել իր քիթն ու նույնիսկ տեղ էր հատկացրել բազմակետերի համար, ինչն իրոք շքեղություն էր:
Երկու պոետները կանգնած էին դեմ դիմաց:Նրանց կատաղած աչքերը չորացնում էին իրար: Նրանց ատամները պատրաստ էին պատռել կոկորդները, կռծել շնչափողն ու խմել հակառակորդի արյունը: Շահունցը բարձրացրեց ձեռքը.
Ես տեսնում եմ, դու շուն տգետ,
Չես հասկանում որ այս պահից
Գործ կունենաս բազուկիս հետ:
Շահունցն իջեցրեց ձեռքն Արամազդի ծնոտին: Հարվածը ծանր և յուղալի ստացվեց: Արամազդի աչքերից կայծեր թռան: Նա երերաց ու նահանջեց, բայց չընկավ:
Մեկ-երկու րոպե անց այսպես խոսեց.
Ծանր հարված, ամուր ոսկոր
Անհուն դարեր, մսրա բուրգեր:
Արամազդը թափ տվեց իրեն այս բառերից հետո ու գոռաց: Նրա ճիչը շփոթեցրեց ոչ միայն Շահունցին, այլև ներկա գտնվողներին: Նրանք ավելի շփոթվեցին, երբ Արամազդը, թափ հավաքելով վազեց ու ողջ ուժով գլխով հարվածեց Շահունցի փորին: Շահունցը կծկվեց եւ սկսեց խեղդվել:
Արամազդն ասաց.
Ջրի հատակին վերջին անգամ
Լուսն էր տեսնում մեռնող ձուկը:
Րոպեն է եկել:
Շահունցը փորձում էր քաշել շունչը, փորձում էր մի բան ասել, բայց շատ ուժեղ էր հարվածը: Նա ոչ մի կերպ չէր կարողանում գոնե մեկ ձայն հանել:
Իսկ Արամազդը հասցնում էր արդեն իր վերջին հարվածը.
Թեյնիկի մեջ եռում է ջուրը,
Բաժակները սպասում են նրան:
Ես հաղթում եմ մենամարտը:
Բոլորը ծափ տվեցին: Բանաստեղծներից մեծագույնն ու ամենախոշորն ասեց.
-Մեր ակումբի օրենքներով, եթե մենամարտողներից մեկը չի պատասխանում միանգամից երեք խոսքի, ինքստինքյան պարտվում է: Այսօր սակայն, նշանավոր է, քանի որ վճռվում է գրական ժառանգության հարցը: Ու հաղթողի իրավունքով, Արամազդ Արան այսօր կստանա այն ամենն,  ինչ ստեղծել է Էմանուիլ Շահունցը:
Բոլորը ծափ տվեցին ու շնորհավորեցին Արամազդին: Նրա անդամը հրճվանքից արթնացել էր ու այժմ կարելի էր կարդալ նրա վրա գրված տողերը`
«Միշտ քնած է իմաստունը
միշտ հանգիստ է իմաստունը
բայց երբ հանկարծ նա զարթնի
կգան բոլոր կողմերից` համբուրելու համար
իմաստունին քնած»:
Շահունցը լացում էր: Շահունցը չգիտեր, թե ինչու այդպես ստացվեց: Շահունցն անիծում էր իրեն` շնչել չկարողանալու համար:
Նրան պառկեցրեցին հատուկ տախտակների վրա: Մի պահ փորձեց դիմադրել, բայց թողեց: Սուր, փոքրիկ դանակը կատարեց առաջին կտրվածքները` ուսերի, ազդրերի ու վզի վրա: Քիչ անց լսվեց Էմանուիլ Շահենցի ոռնոցը:
Նրա մաշկը` ողջ նրա գրական ժառանգությունը, դրեցին հատուկ սպիրտային լուծույթի մեջ ու տվեցին Արամազդ Արային: Դա նրա ապագա հավաքածույի առաջին նմուշն էր:Արամազդ Արան դասվեց Քերթողների շարքին ու իրավունք ստացավ կոչվել «Մեծ»: Շահունցի մարմինը բաժանեցին կտորների ու ցրեցին ողջ քաղաքով մեկ` ի ուրախություն անտեր շների:

***
Մաշկի պատվաստումների ժամանակ օգտագործում են հետաքրքիր մի տեխնոլոգիա: Հատուկ ասեղների միջոցով մարդու մաշկը կարող է մեծացնել իր մակերեսը մռտ տաս անգամ: Մաշկը ասես բաժանում են մանր թելերի, որոնք հետո վերածվում են լիարժեք միասնական հյուսվածքի: Այդպես օրինակ` մեկ սանտիմետր քառակուսի մաշկը կարող է նման դեպքում փոխարինել մոտ 10 սանտիմետր քառակուսի վնասված հատված:
Միջին մարդու մաշկի մակերեսը երեք քառակուսի մետր է: Դժվար է պատկերացնել, որ այն կարող է ձգվել ու հասնել եռեսունի: Բայց դա այդպես է:

Monday, April 23, 2012

Ճանապարհ դեպի պայծառ ապագա


Արդեն հինգերորդ օրն էր, ինչ նրանք դուրս էին եկել Թոռնավան գավառից ու շարվում էին դեպի Դվին: Թոռնավանում Մամիկոնյան իշխանին դիմավորեցին սառը: Քաղաքներով անցնելիս նա տեսավ շատ մարդկանց, ովքեր ցույց տվեցին նրան իրենց մեջքը, իսկ շատ հանդուգն դեմքեր թույլ տվեցին իրենց անել որոշ տհաճ արտահայտություններ: Այնտեղի իշխան Կամսարականը սակայն զերծ մնաց ավելորդ կոպտություններից, գտնվեց նույնիսկ բարեհամբյուր, սակայն աջակցել Մամիկոնյանին կտրականապես հրաժարվեց:
Արդեն հինգերորդ օրն էր ու Մամիկոնյան իշխանի նժույգը մաշում էր իր նալերը խորդուբորդ  ճանապարհների վրա, իսկ իշխանի թիկնազորը միայն կատարյալ նվիրվածության շնորհիվ էր, որ չէր տրտնջում ու ցույց չէր տալիս իր դժգոքհությունը: Իրենց տերը թափառում էր ողջ Հայքով մեկ` փորձելով ընդհանուրր լեզու գտնել բոլոր ուժերի, իշխանների ու բդեշխների հետ:
Նույն օրվա երեկոյան նրանք հասան Տարոն գավառի սահմանին, որտեղ իշխանը հրաման տվեց գիշերակաց կազմակերպել, իսկ ինքը հավատարիմ Բաբկենի հետ հեռացավ վրա հասած մթնշաղի մեջ` որպես լույս տանելով երկու նավթային ջահերը:


Ամրոցը, որտեղ նրանք ուղևորվում էին երեկոյան ուշ ժամին, վաղ ժամանակներում եղել էր հին թագավորներից մեկի հենակետը, երբ նա պայքար էր մղում հյուսիսի բարբարոսների դեմ, իսկ հետո եկել էր նոր արքա, դադարեցրել էր հյուսիսային արշավանքներն, իսկ ամրոցը մոռացել էին, ու մի քանի դար հետո այն ավերվել էր երկրաշարժից: Նրա փլատակներում, սակայն, այդ գիշեր լույս էր երևում, որովհետև հանդիպում էր նշանակված արևելքից եկած մեկի և Մամիկոնյան իշխանի միջև: Բաբկենը գիտեր եկվորի անունը, սակայն չգիտեր, թե ով է նա: Ասում էին, որ նա եկել է Ճենաց երկրից, իսկ ով լինելու մասին խոսում էին, թե նա մոգ է: Իր տերը սակայն` Մամիկոնյան իշխանը, ամենայն հարգանքով ողջունեց եկվորին անծանոթ լեզվով ու ջերմ գրկախառնումից հետո միայն նրանք սկսեցին խոսալ գործերից:
-Ո՞վ է այս տղան,-հարցրեց հյուրն իր լեզվով,-վստահու՞մ ես նրան:
-Վստահում եմ, իմաստուն Լի, թող չանհանգստացնի նա քեզ,-պատասպանեց Մամիկոնյան իշխանը:
-Մեզ մոտ լուրեր են հասել, որ քո երկիրը մասնատվում է, ու ժողովուրդն էլ կորցրել է ամեն տեսակի հավատը ազնվականների հանդեպ, իսկ դու չես կարողանում համախբել մյուս իշխաներին` երկիրը միացնելու և ամբողջական դարձնելու համար…
-Դա այդպես է, մեծն Լի,-ասաց Մամիկոնյան իշխանն ու անհարմար զգաց իրեն, քանի որ լուրերն այդ այնքան աղմկոտ են եղել, որ հասել են մինչև հեռու արևելք:
-Մեր տոհմը չի լքում իր ազնվագույն անդամներին երբեք, որտեղ էլ նրանք լինեն ու որ երկրում էլ որ աշխատեն կամ իշխեն....ես եկել եմ, որպեսզի օգնեմ քեզ,-հայտնեց Լի անունով եկվորն ու ոտքի ելավ:
Հասակով նա կարճ էր, ու Բաբկենն ամաչեց յուր ահեղ չափսերից, բայց եկվորի նեղ աչքերում փայլն ընկերական էր ու բարեկամական: Նա հանեց իր գրպանից մի բուռ քարեր ու լցրեց դրանք փոքրիկ թասի մեջ: Հետո հանեց Լի անունով արևելյան եկվորը մետաղական մի տարա ու դատարկեց նրա մեջից սև զանգված, որը նաֆթի հոտ ուներ:
-Նա՞ֆթ է,-հարցրեց Մամիկոնյան իշխանը:
-Համարյա,-պատասխանեց Լին,-նրա հատուկ մշակված ձևն է, սա ստանալու համար պետք է սովորական նաֆթն ընդամենը մի քիչ եփել, ու կստացվի այսպիսի պինդ նյութ:
Ասելով սա` եկվորը խառնում էր սև զանգվածը խճի հետ` քթի տակ քրթմնջալով զվարճալի մի երգ, որի պատճառով Բաբկենը քիչ էր մնում փղձկար ծիծաղից:
-Ահա,-հայտարարեց Լին ու դատարկեց թասի եղածը գետնին,-սրանով ճամփաներ կսարքեք, ու թող ձեր սերունդները քայլեն սրանց վրայով, իսկ երբ պառակտվեք, կառուցեք նոր ճանապարհներ ու նորից քայլեք դրանց վրայով:
Լին ձեռքն էր առել հարթ մի քար ու հավասարեցնում էր սև խճախառն զանգվաթը գետնին:
-Այսպես, այսպես,-ասում էր նա,-ժամանակի հետ դուք կսովորեք ավելի բազմազան եղանակներ սա անելու համար ու կհորինվեն տարբեր սարքեր, որոնք կծառայեն այս գործին...
Մամիկոնյան իշխանը հիասթափված էր: Իր նախնիների տոհմից ժամանած հյուրից նա սպասում էր իրական մոգություն, իսկ փոխարենը ստացավ տհաճ հոտով սև մի բան:
-Ու…ու սա մոգությու՞ն է,-հարցրեց իշխանը:
-Սա՞,-զարմացավ Լին,-բնավ: Սա սովորական բարիք է, սա ճանապարհ է, սա այն ճանապարհն է, որով պետք է անցնեն քո ժողովրդի սերունդները: Ես կմնամ ձեր լեռներում երեք ամիս, երեք շաբաթ ու երեք օր ու կլինեմ շատ բարձրադիր վայրերում ու կներշնչեմ ազգիդ հարգանք դեպի զայս բարիքը:


Մամիկոնյան իշխանը Դվին հասավ երկու շաբաթ անց: Նա մտավ քաղաք գիշերով` ապաստան գտնելով Պահլավունի իշխանի տանը, իսկ առավոտյան նրա մարդիկ բերեցին տակառներով նաֆթը, իսկ մյուս մարդիկ բերեցին պարկերով խիճը ու հետո կաթսաների մեջ եփեցին այս ամենի խառնուրդն ու հետո լցրեցին դա կենտրոնական փողոցի հողե հարթության վրա: Մամիկոնյան իշխանը հրամայեց հարթ մի բանով հավասարեցնել գետնին թափված զանգվածը և ուղիղացնել այն:Քիչ անց, երբ սևն արդեն սառչել էր,Մամիկոնյանը հրավիրեց բոլոր իշխաններին քայլել իր հետ այդ նոր ճանապարհով: Քայլեցին իշխանները, քայլեցին նրանց կանայք, քայլեցին նրանց որդիներն ու դուստրերը, հետո սպասավորները, հետո քաղաքի մարդիկ իրենց երեխաների հետ, իսկ օրվա ավարտին եղավ քաղաքում մի խնջույք , որպիսին շուտվանից չէր եղել, և Մամիկոնյան իշխանը երկինք կրակեց Ճենաց երկրից բերված հրանոթները, և երկինքը լուսավորվեց հազար ու մի լույսով:

Մեկ տարի անց սև ճանապարհներով անցնում էր Բակուր անունով առևտրականն, ով Վասպուրական նահանգից  աղի ձկներ էր տանում Այրարատ` փոխարենը մրգեր բերելու:  Գնում էր նա նոր ճանապարհով և օրհնում Մամիկոնյան իշխանին, ով բերեց այդ բարիքն ու ամուր հենք սարքեց բոլորի ոտքերի համար ու ասաց` գնացեք դեպի պայծառ ապագա:
Ու մտածում էր Բակուրը, որ Մամիկոնյան իշխանի գործն անմահ կմնա, ու իր որդին և որդու որդին, նրա որդին ու ծոռներն իրենց ծոռների թոռների հետ դեռ կշարունակեն փառք տալ իշխանի բերած բարիքին: Եվ չգիտեր առևտրական Բակուրը, որ կլինի իր ժառանգների մեջ մեկը  ևս Բակուր անունով ու Գաբրիելյան անունով, ով կլինի ոչ տասնապետ, ոչ սպարապետ ու ոչ բդեշխ, այլ թաղապետ ու ինքն ինքնուրույն կհրամայի կառուցել սև ճամփաներ: 

Saturday, April 21, 2012

ՎԱՃԱՌԱԿԱՆ


Ուժեղ լույսի մեջից երևաց մետաղական նավը: Նույսը խավարեց, փայլն անցավ: Նավի վրա մի բան շարժվեց: Դուռ բացվեց: Հայտնվեց երկար մարմնով մեկը` մոխրագույն մաշկով ու արծաթափայլ հագուստով: Նայելով մարդկանցից մեկի վրա նա հարցրեց` ո՞վ ես:
***
Նրան կախել էին ոտքերից: Կախել էին իր սեփական դղյակի մարմարե լողավազանի վրա: Նրանք, ում դեռ մի քանի օր առաջ ինքը համարում էր ոչնչություններ, եկել էին, գրավել էին նրա դղյակը, վնասազերծել իր թիկնապահներին ու կախել էին իրեն սեփական մարմարե լողավազանի վրա:
Հարվածները հասցնում էին ավտոմատների կոթերով, ուղիղ երիկամներին: Նա ցավից սեղմում էր ատամները: Հարվածներն անկանոն էին ու ուղեկցվում էին ծանր հայհոյանքներով: Աչքերն արունով էին լցվաց: Նայում էր մարմարե լողավազանօի ոսկեզօծ եզրերին: Այդ հաճույքը նրա վրա նստել էր հարյուր հազար դոլար, իսկ հիմա նա կախված էր ազավանի վրա, գլխնիվայր, իսկ նրա երիկամներին հարվածում էին ավտոմատների կոթերով:
Նա կմտածեր, որ դա պարզապես թալան է, եթե այդ մարդիկ չլինեին համազգեստներով` սև համազգեստներով: Հատուկ ծաղայություննե՞ր: Նա չէր մտածի, որ այդ «հատուկ ծառայությունները» կարող են վարվել այդպես վայրենավարի...Եթե այնուամենայնիվ նրանք եկել են  ու նման վարք են ցուցաբերում, ուրեմն..ուրեմն պարզե՞լ են:
Երբ հարվածներից նրա մարմինը փափկել էր ու նա իրեն զգում էր ալյուրի կիսադատարկ պարկի պես, մեկը` հավանաբար սևազգեստների հրամանատարը, ասաց.
-Թղթերդ ու՞ր են:
Ահա, թե ինչումն է բանը, հասկացավ նա: Ուրեմն իմացել են, ուրեմն եկել են վրեժն առնելու:Ի՞նչ վրեժ, ախր, ախր դա...
-Թղթեր չկան,-ուզեցավ համառել նա, բայց երկու հստակ հարվածներ, որոնք հասան նրա մեջքին, ստիպեցին նրան թարգել հակաճառելու փորձերը:
-Իմ գրասենյակում, երկրորդ հարկում, սեյֆի մեջ,-ասաց նա:
Սևերի հրամանատարը նշան արեց մեկին` բարձրանալ և ստուգել:
Քիչ անց հրամանատարի ռացիան ասաց.
-էստեղ գաղտնաբառ ա պահանջվում:
-Գաղտնաբառը,-ասաց հրամանատարը` բարձրացնելով ավտոմատը` հարվածելու համար:
-Մեկ, չորս, յոթ, մեկ, երկու, հինգ, չորս, ինը, չորս:
-Բացվեց,-հաղորդեցին ռացիայի մեջից:
-Բեր այստեղ:


Վեց տարի առաջ սկսվել էր մի համագործակցություն, որի մասին տեղյակ էին ընդամենը երկու-երեք հոգի: Ճիշտ կլինի ասել` երկու-երեք հոգի մարդ: Դա տեղի էր ունեցել ալպինիստական մի արշավի ժամանակ: Քառասունհինգամյա Ջիմ Սայանն իր գլխավոր հաշվապահի հետ առանձնացել էր լեռան ստորոտում խնջույք անող ընկերներից ու վորոշել էր մի քիչ մագլցել: Սարի գագաթին հասնելով` Ջիմը նկատել էր հզոր լույսի աղբյուրը, մոտեցել էր ու...
Հետո դեռ մի քանի ամիս նա իրեն հարց էր տալիս` ինչու էր որոշել ներկայանալ այդպես,, ինչպես էր դա ընդհանրապես նրա մտքով անցնել: Սակայն ահռելի գումարները շարունակում էին նստել նրա հաշվին, նա գնում էր այն ինչ ցանկանում էր` այդ թվում մարդկանց, ամբողջ վարչություններ, տեսչություններ: Ամեն ինչ, ինչ կուզենար, ամեն մեկին, ով նրան կխանգարեր:


-Ի՞նչ թղթեր են սրանք,-հարցրեց հրամանատարը,-սա թղթե՞ր են:
Նրա ձեռքերում թղթանման բաներ էին, որոնց վրա կային գրեր երկու լեզուներով, սակայն լեզուներից մեկի գրաֆիկան նման չէր բառացիորեն ոչ մի բանի: «Թղթերը» սպիտակ էին, ավելի սպիտակ, քան ալպիական թարմ ձյունը: Այդ սպիտակությունից նույնիսկ ցավում էին աչքերը:
-Սա նրանցն է՞,-հարցրեց հրամանատարը:
-Իրենք են բերում թղթերը, ես միայն ստորագրում եմ,-պատասխանեց գլխնիվայր կախված Ջիմ Սայանը:
Հրամանատարը փորձեց թղթերից մեկի ծայրից մի քիչ պեկել:Չստացվեց: Նա էլի ուժ գործադրեց, ավելի ուժեղ: Ապարդյուն:
 Նա նետեց թուղթը ջրի մեջ, նշան բռնեց վրան ու երկրար կրակահերթ թողեց:Ջրի ցայտերը թրջեցին լողավազանի շուրջ կանգնածներին: Կախված Ջիմ Սայանը նույնիսկ ջուր թքեց. ամենաբարձր ցայտերը եղել էին հենց նրա գլխի տակ: Հրամանատարը այդ առիթն էլ բաց չէր թողել, որպեսզի տեղը տեղին վախեցնի նրան:
Մի քանի վայրկյան անց թուղթը բարցրացավ ջրի երես: Անվնաս: Հրամանատարը վերցրեց այն: Ջրի կաթիլները սողալով թափվեցին նրա վրայից: Թուղթը նորից չոր էր:
-Ուրեմն անբեկանելի պայմանագրեր ես կնքել, հա՞…


Ջիմ Սայանի մասին ասում էին, որ ծնվել է բախտի պոչն ամուր սեղմած: Ոչ ոք չգիտեր, սակայն, որ մանկությունը նրա անցել էր աղքահտ հետնախորշերում, իսկ ուսանողական տարիներին հազիվ էր հասցնում ծայրը ծայրին: Միայն համալսարանն ավարտելուց հետո մի քանի տարի անց, նրա անունը սկսեց հայտնվել հարկատուների ցուցակներում, սակայն նա շարունակում էր մնալ չափազանց փոքրիկ ձուկ` աշխարհի ուշադրության կենտրոնում գտնվելու համար: Իսկ հետո նրա բանկային հաշիվները սկսեցին պայթել: Փողերը հայտնվում էին բառացիորեն օդից: Մի քանի ամսվա մեջ նա կարողացել էր արդեն իրենով անել իր երկրի բանկային, հարկային ու մաքսային համակարգերը: Նրա կապիտալն արդեն տարածվում էր ողջ աշխարհով մեկ ու իշխանությունն էլ նրա աճում էր:

Հրամանատարը ծանոթանում էր թղթերին: Ժամանակ առ ժամանակ նա հոգոցներ էր հանում, ճոճում ոտքերից կախված Ջիմ Սայանին, էլի հոգոց հանում ու կարդում...
-Բա հետո, -հարցրեց նա վերջնապես,-մինչև երբ պետք է այսպես շարունակվեր:
-Մինչև վերջ,-պատասխանեց Ջիմը, ում գլուխն արդեն կարմրել էր, իսկ ականջները ծանրացել էին արյան ճնշումից:
-Վատ գներ չես նշանակել,-ասաց հրամանատարը,-հեչ վատ գներ չես նշանակել: Բայց ինձ հետաքրքրում է` ինչպե՞ս ես դու մտածել: Նրանք ե՞րբ պետք է գան իրենցը վերցնելու:
-Դա կլինի մոտավորապես եռեսուն տարի հետո,-ասաց Ջիմը:
-Դու այդ ժամանակ մեռած կլինեիր, եթե նույնիսկ մենք քեզ չբռնեինք հիմա:
-Դրա համար էլ հանգիստ խղճով թվեր եմ կրակել:
-Հանգիստ խղճով,-կրկնեց հրամանատարը: Նա աչքով արեց իր զինվորներից մեկին: Նա տարավ բերեց և ուժգին հարվածեց կախվածի փորին: Ջիմը կծկվեց անտանալի ցավից:
Հրամանատարն առանձնացավ հարևան սենյակում ու միացավ Գլխավոր Շտաբին: Նրա հետ խոսեց Նախագահը:
-Ոնց որ մենք գիտեինք,-հայտնեց նա,-կարծես թե ամեն ինչ անհույս է:
-Ինչքա՞ն ժամանակ կա,-հարցրեց Նախագահը:
-Ասում է, որ գալու են եռեսուն տարուց:
-Հմմ...լավ զրույց է մեզ սպասվելու նրանց հետ...
-Ի՞նչ անենք սրան,- հարցրեց հրամանատարը:
-Բերեք հետներդ, պետք է դրանք կենդանի պահենք այդ եռեսուն տարիների ընթանցքում…դա մեզ պետք է գալու, պայմանագրերն էլ չմոռանաք հանկարծ...
-Ճիշտ այդպես,-պատասխանեց հրամանատարը` անկեղծ զղճալով, որ չի կարող ոչնչացնել այդ թղթերը: Նայեց դրանց: Սա Աֆրիկայի հյուսիսն է` 40 միլիարդ դոլլար, սա ողձ Ավստրալիան` 50 միլիարդ, սա հնդկական օվկիանոսն է` օհոհո…120 միլիարդ...Առք ու վաճառքի պայմանագրերը նման էին աշխարհի քարտեզին:

***
Ուժեղ լույսի մեջից երևաց մետաղական նավը: Նույսը խավարեց, փայլն անցավ: Նավի վրա մի բան շարժվեց: Դուռ բացվեց: Հայտնվեց երկար մարմնով մեկը` մոխրագույն մաշկով ու արծաթափայլ հագուստով: Նայելով մարդկանցից մեկի վրա նա հարցրեց` ո՞վ ես:
Մի փոքր տատանվելուց հետո Ջիմ Սայանը պատասխանեց` տերն եմ ես:
-Ողջ մոլորակի՞,-հարցրեց երկար էակը:
-Հա,-ասաց Ջիմը:
-Մենք ցանկանում ենք այն գնել,-ասաց էկվորն ու հանեց սպիտակ մի թուղթ:

Monday, April 16, 2012

ՍՊԱՆԴԱՐ


Դիագրամա
Երկրի սահմանը նման էր զիգզագի: Հակառակորդ երկները մխրճված էին միմիանց մեջ գիշատչի ժանիքների պես: Զիգզագաձև սահմանների շներհիվ երկրներում չկար խորը թիկունք հասկացություն: Բոլորն էլ գտնվում էին ռազմաճակատում: Ոմանք առաջին գծում, ոմանք երկրորդ, երորրդ...Երկու կողմերն էլ, սակայն, տիրապետում էին հեռահար զենքերի ու հրանոթային համակարգերի: Դա էլ իր հերթին ջնջում էր առաջին և երորրդ գծերի միջև սահմանները: Ամեն ինչ ամեն վայրկյան պատրաստ էր պայթել, ռմբակոծվել, ենթարկվել գնդացիրների կրակահերթերի, դառնալ մոխիր և արյուն:
Քսանամյա Սոնա Հարությունի ջրերը գնացին այն պահին, երբ թշնամու Град համակարգը սկսեց իր կարկուտը թափել նրանց զրահապատ բնակավայրի վրա: Պատերազմող երկրների մարդիկ սովոր էին այդպիսի կարկուտների: Դրանց ժամանակ դղրդում էր երկիրն, իսկ երկնքից աստծո պատժի պես թափվում էր հուրը: Բոլոր այն մարդիկ, ովքեր չհասցրեցին թաքնվել զրահապատ բունկերներում, դարձան կայծակնային արագությամբ այս ու այն կողմ թռչող բեկորների զոհը կամ էլ խլացան ու խելագարվեցին բազմաթիվ պայթյունների հարվածներից: Սոնան հասցրեց մտնել բունկեր: Միայն մի փոքրիկ մետաղական բեկոր վերջին պահին շպրտվեց դեպի նա ու դիպավ նրա ծոծրակին: Սոնան չկորցրեց գիտակցությունը: Վրա հասած երկունքի ցավերը ստիպեցին նրան նայել ամենուր սավառնող մահի աչքերին:
Ռազմական բժիշկը սկզբում հավաստիացնում էր, որ ծոծրակի վերքը վտանգավոր չէ: Նա ասում էր, որ ողերը չեն վնասվել: Նա ասում էր, որ կապրեն համ նորածինը, համ էլ Սոնան: Աղջկան միացված սարքերը փոխանցում էին մոնիտորին երիտասարդ օրգանիզմի ապրելու կամքը: Սոնայի սրտի աշխատանքը պատկերող դիագրաման չարագույժ էր: Նա չէր կորցնում գիտակցությունը և ոչ մի րոպե: Նրա թաց աչքերը նայում էին դիագրամային, որն այնքան նման էր իր երկրի սահմանին: Զիգզագ, զիգզագ, զիգզագ, զիգզագ…
Զիգզագները դադարեցին: Սահմանները վերացան: Սոնան մահացավ: Նրա տղային կնքեցին Սպանդար:

Ատամհատիկ
Բունկերում տոն էր: Տասն ամսեկան Սպանդարի ատամհատիկին հավաքվել էին բազմաթիվ հյուրեր: Երկրի տարբեր ռազմաճակատներից եկել էին Սպանդարի երեք քեռիները, եկել էր նրա հորեղբայրը` գեներալ Սիմոնյանը, ներկա էր նրա հայրը` Գնդապետը: Փոքրիկ Սպանդարի դիմաց շարված էին զենքերը` մի քանի տեսակի նռնակներ, իսրայելական ուզի, կալաշնիկով ավտոմատ, M-16 ավտոմատ, Игла, բելգիական FN FNC ավտոմատ, ամերիկյան Remington M51 ատրճանակ և այլն: Գնդապետը հպարտ էր: Նրա հուզմունքը մատնում էին թաց աչքերը: Կնոջ մահից հետո նրա ողջ սերը փոխանցվել էր միակ զավակին: Զավակը զեռքը մեկնեց  Игла շարժական հրթիռային համակարգին: Հայրը ցնծաց. Որդին ընտրել էր իր սիրած զենքը: Բոլորը սկսեցին աղմկել ու շնորհավորել երջանիկ հորը: Բոլորը մատուցեցին Սպանդարի համար իրենց բերած նվերները` հազվադեպ հանդիպող և դելիկատեսային պահածոները: Տղամարդիկ շտապեցին դուրս գալ բունկերից` իրադարձությունն ավելի բուռն նշելու համար: Քեռիներից մեկը` Մհերը, առաջարկեց սահմանից այն կողմ ուղարկել Մեծ հրթիռը: Նրա գաղափարն ընդունվեց աղմուկով ու հավանությամբ: Մի քանի զինվորներ մոտեցան հսկա բեռնատարին, որի վրա էր տեղադրված հրթիռն ու սկսեցին այն պատրաստել: Մոտ քսան րոպե անց բոլորը փակեցին ականջները, մթնշաղը վերածվեց պայծառ ցերեկի, իսկ հրթիռը սլացավ դեպի վեր` մի քանի րոպե հետո հարևան երկրում արևներ խավարեցնելու նպատակով:
«....27-64 ռազմաճակատից արձակված Շահաբ տեսակի հրթիռը գետնին է հավասարեցրել թշնամու միանգամից երկու գերամրեցված հենակետ: Նախնական տեղեկություններով, հրթիռի արձակման հրամանը տվել է նորին գերազանցություն գեներալ Սիմոնյանը....»:
Ռազմական ռադիոյի հաղորդումը կրկնապատկեց Սպանդարի ատամհատիկին հավաքվածների ուրախությունը: Երբ բոլորը նորից վերադառնում էին բունկեր, ոչ ոք չնկատեց մանկան հոր` Գնդապետի բացակայությունը: Միայն առավոտյան հայտնաբերվեցին նրա և մի քանի այլոց դիակները բունկերի դռան մոտ: Ընդհանուր ուրախության և իրարանցման մեջ ոչ ոք չեր նկատել, որ թշնամու մոտակա բարձրունքից իր սև գործն է անում դիպուկահարը:
Գեներալ Սիմոնյանը վերցրեց Սպանդարին իր խնամքի տակ:


Դպրոց
-Սա հակառակորդի էլիտար ստորաբաժանումների դասական համազգեստն է,-ասում էր  ավագ լեյտենանտ Գրիգորովը: Նրա ցուցափայտը սևեռում էր երեխաների ուշադրությունը դեպի կապկպված գերին, ով կանգնած էր դասարանի մեջտեղում,-տեսնու՞մ եք սրա դիմագծերը: Էլիտար ստորաբաժանումներում սովորաբար հանդիպում են հանց այսպիսի` խիստ դաժան ու կամային անձնավորություններ: Տեսեք, թե ինչպես են նրանք թաքցնում իրենց պահեստային փոքրիկ նռնակները սապոգների մեջ:
Ավագ Լեյտենանտ Գրիգգորովը ցույց տվեց գերու սապոգները:
-Սրան բռնել ենք առավոտյան ժամը հինգին 54-98 ռազմաճակատում: Սրա ջոկատը մոտեղել էր փշալարերին` հավանաբար ականապատելու նպատակով: Էս տիպի մարտիկները զինված են լինում ֆրանսիական արտադրության FAMAS ավտոմատներով կամ չինական կալաշնիկներով: Եթե ձեր ու սրա նմանի միջև հեռավորությունը քիչ է, խուսափեք որովայնի հատվածում նշան բռնելուց: Չի բացառվում, որ ունենա շահիդի գոտի: Եթե ձեր և նրա միջև հեռավորությունը շատ է` կարող եք չվախենալ: Մանավանդ եթե դա շրջապատված լինի իր նմաններով: Միանգամից ավելի շատ կկարողանաք սպանել:
Երեխաների հետաքրքրասեր աչքերն ուսումնասիրում էին թշնամուն: Վերջինս անտարբեր էր թվում: Ժամանակ առ ժամանակ հոգոց էր հանում կամ ինչ-որ բան քրթմնջում: Երևի իր լեզվով:
-Իսկ հիմա եկել է սրա վերջը տալու ժամանակը:
Ավագ լեյտենանտ Գրիգորովը ոտքով հարվածեց կապկպված զինվորին: Նա գետնին ընկավ: Ավագ լեյտենանտը չոքեց ու ծունկը դրեց նրա կրծքին:
-Դե՞, ով կցանկանա այսօր: Անցած անգամ աչքի էր ընկել Շահենը, ո՞վ է ուզում այսօր հինգ ստանալ: Զգուշացնում եմ, եթե չստացվի առաջին փորձից` երկու կնշանակեմ:
Սպանդարը բարձրացրեց իր փոքր ձեռքը:
-Օ~, Սպանդար, ապա ցույց տուր քեզ:
Սպանդարը մոտեցավ: Ոտքին ամրացված պատյանից հանեց սուր դաշույնն ու ծնկի եկավ ուսուցչի կողքին:
-Դե՞,-շտապեցրեց ավագ լեյտենանտ Գրիգորովը:
Երեխան բռնեց զինվորի մազերից: Նայեց նրա աչքերի մեջ ու կտրեց կոկորդը:
Դասարանցիները ծափ տվեցին: Տասներկուամյա Սպանդարը սրբեց դաշույնը զինվորի համազգեստի վրա ու հետ դրեց պատյանի մեջ: Դասարանի մեջտեղում ընկած էր թշնամու դիակը: Ընկած էր փոքրիկ կարմիր լճակի մեջ:
Դասերի ավարտին մնացել էր կես ժամ: Դպրոցը ռմբակոծեցին: Ավագ լեյտենանք Գրիգորովի դասարանում ողջ մնացին ինը հոգի: Այդ թվում նաև Սպանդարն ու Շահենը:


Սաֆարի
Վիլիսը կանգնած էր անտառի մոտ: Այդտեղից ծառերն այնքան խիտ էին դասավորված, որ փոքրիկ ամենագնացը չէր կարող շարժվել նրանց միջով: Սպանդարն ու ընկերները թողել էին մեքենան բլրի ստորոտում և ոտքով խորացել անտառի մեջ: Անտառում վարազ կար, ու Սպանդարը գիտեր դրա մասին: Կարմիր գինին եռացրել էր նրա ու ընկերների արյունը, նրանց աչքերը վերածվել էին արծվի աչքերի, իսկ սրտերը նրանց բաբախում էին որսի ռիթմով:
-Հոպ, հոպ,-երբեմն ձան էր տալիս Սպանդարի ընկեր Գոռը,-հոպ:
Նա զգուշացնում էր ընկերներին հնարավոր ականների մասին: Գոռն, ինչպես և իր հայրը, ուներ մի շատ կարևոր հատկություն: Նա զգում էր մետաղը հողի տակ ու հայտնաբերում էր ականներն առանց որևէ սարքավորումների: Ասում էին, որ թշնամու զորքում էլ կան մարդիկ, որոնք տեսնում են գիշերվա խավարում: Ասում էին, որ կան երկրում այնպիսի մարդիկ, ում վերքերը լավանում են հաշված րոպեների ընթացքում, կան այնպիսինները, որոնք վազում են ցանկացած փամփուշտից արագ: Սպանդարը սովորաբար այդպիսի բաներ լսելիս ձեռքով էր անում` բավ է հավատալ հետիաթների: Գոռի ունակություններին, սակայն, հավատում էր սեփական զգայարանների պես:
-Հոպ, հոպ...
Սատանու ծնունդները ականապատել են ողջ անտառը: Ոչինչ: Ոչինչ: Նրանք այդպիսի տեղերով չէ, որ անցել են: Եթե ինքը` Սպանդարը, գեներալ Սիմոնյանի զարմիկը, լեգենդար Գնդապետի հարազատ որդին, ուզում է որս անել, ուրեմն նա կանի: Իրենն է լինելու վարազը:
-Ստոպ,-գոչեց նա` տեսնելով հետքերը,-այստեղ:
Լռություն տիրեց: Բոլորը պահեցին շունչները:
-Տեսնու՞մ ես,-շշնջաց Սպանդարը:
-Ահա,-պատասխանեց Գոռը:
-Աջ թե՞ ձախ,-հարցրեց Սպանդարը:
-Աջ:
Սպանդարը բարձրացրեց ձեռքը: Նշան արեց բոլորին` կրակել ձախ, ստիպել վարազին վազել աջ:
Նշան բնռեցին: Կրակը բացվեց: Խրտնած կենդանին վազեց` փրկվելու համար: Սմբակների տակ պայթած ականը վերջ դրեց նրա կյանքին:
-Ըհը,-ասաց Սպանդարը,-էլ պետք չի խորովել:
Պայթյունից հետո պատառ-պատառ եղած կենդանու մարմինը մասամբ խորովված էր ու խանձված: Թարմ արյան, վառոդի ու ծխի հոտերը ստեղծում էին ախորժալի մի փունջ: Ավարը նույնքան հաճելի  էր, որքան և որսը:
Մեքենայի մոտ նրանք հանդիպեցին թշնամու հետախույզին: Գոռն ասաց, որ նրան պետք է սպանել: Արտակն ասաց, որ նրան պետք է սպանել: Աշոտն ասաց, որ նրան պետք է սպանել: Սպանդարն ու Արամն ասացին, որ պետք է խնայել: Սպանդարը համառեց: Թշնամուն բաց թողեցին: Վերդառնալով տուն, նրանք գտան իրենց բունկերները ռմբահարված: Գոռն ասաց, որ թշնամուն պետք էր սպանել: Արտակն ասաց, որ թշնամուն պետք էր սպանել: Աշոտն ասաց, որ թշնամուն պետք էր սպանել: Սպանդարն ու Արամը չիմացան, թե ինչ պատասխանեն:

Հարսանիք
Հարսանիքի օրը նրանց նվիրեցին փափուկ սինթետիկ դոշակներ, բրդյա վերմակներ, երեք տարբեր չափսերի կաթսաներ, թեյնիկ, վեց թեյի բաժակներ ու խխունջ մոխրաման: Հարսանիքը եղավ առանց նվագի ու պարի, քանի որ կատաղի մարտում զոհվել էին Սպանդարի հորեղբայրը, երկու քեռիներն ու նրա կնոջ` Սեդայի հայրը: Հյուրերին պատվեցին խոզի շոգեխաշած մսի պահածոներով ու ծիրանի մուրաբայով: Ինչ-որ մեկը հարավային ռազմաճակատներից թթի օղի էր բերել: Հարսանիքն անցավ առանց կռվի, քանի որ բոլորը հոգնած էին: Հարսանիքից հետո Սպանդարը քնեց երկու օր: Երբ արթնացավ, նրան հայտնեցին սև լուրը:
Սեդան զոհվել էր եղբոր տուն գնալու ճանապարհին:
Սպանդարը պառկեց նորից ու քնեց երկու օր ևս:

Սահման
Նա կանգնած էր լեռան բարձրունքին: Հեռվում երևում էին վերջին մայրաքաղաք Երևանի ավերակները: Նրա միջով զիգզագանման գծով անցնում էր սահմանը: Երևում էր, թե ինչպիսի մարտեր են գնում ավերված քաղաքում: Նույն դրությունն էր նաև զիգզագանման գծի երկուսուկես-երեք հազար կիլոմետրանոց գծով մեկ: Երկու կողմերն էլ թաղված էին արունահեղության մեջ: Երկու կեղմերում էլ հողը սև էր, փխրեցված էր բոմբերով ու փամփուշտներով, իսկ ջուրը վարդագույն էր` հագեցված արյունով:
Սպանդարը նայեց հեռուն: Այնտեղ չկար զիգզագը, չէին երևում ռազմի կրակները ու չէին լսվում զորքի ձայնները: Նա զգում էր, ողջ սրտով զգում էր` դա է սահմանը: Սահմանն այդ զիգզագն է, որի շուրջ սպանում են իրար երկու անհաշտ ուժերը: Ու այդ սահմանն իրականում բաժանում է ոչ թե այդ երկու ուժերին, այլ բաժանում է այդ երկու ուժերը մի ուրիշ, բոլորովին այլ աշխարհից:
Սպանդարը մնաց բարձրունքի վրա երկար: Նա նայում էր հեռուն` այնտեղ որտեղ չեն երևում ռազմի բոցերն ու չեն լսվում զորքի ձայնները:
Նա կատարեց առաջին քայլերը: Դրանք անվստահ էին ու երերուն: Նա զգաց իրեն դավաճան, դասալիք ու թուլակամ: Սեղմեց ատամներն ու կատարեց նոր քայլեր: Նա նայում էր հեռու ու գնում ռազմի կրակից հեռու, զորքի աղմուկից հեռու:
Մթնշաղին նա բավականին հեռացել էր սահմանից, որպեսզի ազատվի ռազմաշունչ զիգզագի կանչից: Ուժերը լքում էին նրան, ու նա որոշել էր հանգստանալ:
Երազում նա տեսավ Սեդային: Նրա փորն ուռած էր: Ինչ-որ բան շարժվում էր այնտեղ: Սեդան ժպտում էր: Նրա ատամները ճերմակ էին, իսկ գանգուր շեկ մազերը ծածանվում էին մեղմ հովից: Հետո երկնքում սև ամպեր կուտակվեցին: Սեդան գոռաց ու կծկվեց: Սպանդարը խառնվեց իրար: Սպանդարը որոշեց օգնության կանչել ու միանգամից գիտակցեց, որ աշխարհում մնացել են միայն նրանք երկուսով...երեքով:
Սպանդարն արթնացավ երեխայի լացից: Թշնամու կինը նստած էր նրա դիմաց: Ձեռքում նրա դանակն էր: Նրանց միջև բարուրի մեջ փաթաթված երեխան էր: Երեխան անդադար լացում էր: Սպանդարը նկատեց, որ կինն արնահոսում է: Թշնամու կանանց հանդիպելիս սպանում էին նրանց: Բայց հիմա նա պատրաստ չէր սպանել կնոջը: Նա գնում էր սահմանից հեռու:
Կինը խոսում էր իր լեզվով: Նա երևի ինչ-որ բան էր խնդրում: Սպանդարը չէր հասկանում: Կինը գցեց դանակը: Մեկ րոպե անց ընկավ նաև ինքը: Սպանդարը փակեց կնոջ աչքերը:


Սպանդար
Արևը ծագելուն պես ճամփա ընկան: Սպանդարը սեղղմել էր երեխային իր կրծքին: Ցուրտ էր: Սպանդարը հույս ուներ, որ այնտեղ` սահմանից հեռու, կգտնվեն մարդին, որոնք կօգնեն երեխային խնամել: Նրան սովորացրել էին, որ կա ընդամենը սահման, որը պետք է անդադար պաշտպանել, միշտ լինել ռազմաճակատում: Բայց այն լեռան գագաթին նա տեսավ մի ուրիշ աշխարհ, որտեղ հնարավոր է չկար ոչ մի պատերազմ ու ոչ մի սահման:
Դիպուկահարը չէր նկատել երեխային: Նա նշան բռնեց Սպանդարի գլխին: Գնդակը թռցրեց գանգի կեսը:Մարմինն ընկավ գետնին: Երեխան գլորվեց հեռու:
Երեկոյան նրանց գտան  որս անող զինվորները: Հայրենակցի դիակի մոտ գտնված երեխային բերեցին ապահով ապաստարան: Զրահապատ բունկերում նրա խնամքի համար հատուկ դայակ նշանակեցին: Երեխան քնած էր, երբ նրան կնքեցին Սպանդար:

Monday, April 2, 2012

ՖԱՆՏԱՍՏԻԿԱ


Աշխատանքի առաջին օրն ինձ տվեցին բեյսբոլի մահակ: Ասացին` եթե վրա տան, խփիր սրանով: Ես նկատեցի մահակի վրա դանակի հարվածների բազմաթիվ հետքեր: Երևի իսկական մարտական մահակ է, մտածեցի ես: Բեյսբոլի մահակ: Այդ կեղտոտ էժանագին ստրիպ բարում մթնոլորտը միշտ լարված էր: Չեմ հասկանում` եմ ինչպես կարելի էր մի տեղ գնալ, որտեղ օդի մեջ ուղղակի կախված է մոտալուտ փորձանքը: Ես բարմեն էի: Իմ դիտակետից երևում էր ողջ սրահը, ձողով պարահրապարակը (ավելի իրավացի կլինի ասել պարահրապարակիկը) և այցելուների սփրտնած ու դաժան դեմքերը: Դրանից առաջ էլի էր պատահել, որպեսզի գիշերներն աշխատեմ, սակայն այս անգամ ես ընկել էի բոլորովին այլ աշխարհ: Իմ հարազատ բնական միջավայրն այդ ժամանակ կազմում էին կուրսեցիներս, մանկության ընկերներս, գրքերը, դասախոսները և երաժշտությունը: Այստեղ չկար դրանցից և ոչ մեկը: Երաժշտությունը կար, սակայն դա նման չէր այն ամենին, ինչ ես լսում էի տանը: Երաժշտությունն այնտեղ նույնպես փորձանք էր խոստանում ու ավելի էր ծանրացնում ընդհանուր մթնոլորտը:
Գործս առանձնապես բարդ չէր: Բաժակներ լցնել, րոպեն մեկ սրբել բարի սեղանը, էլի բաժակներ լցնել, էլի սրբել սեղանը: Հետս աշխատում էր մատուցողուհի: Նա եկել էր Թուրքիայից, նրա քթին կար պերսինգ, իսկ նրա դեռահաս որդին թաքնվում էր ոստիկանությունից: Նա սովորեցրեց ինձ խմել խելահեղ թնդության թեյ, իսկ երբ գիշերը ոչ ոք չէր լինում, նա, ճիշտ է առանց հանվելու, պարում էր ինձ համար պարահրապարակի ձողի վրա: Դիջեյ կոչվող անձնավորությունը  Անդրանիկ անունով միթևանի էակ էր: Նրա նստավայրը գտնվում էր պարուհիների հանդերձարանում: Պարուհիները երեքն էին: Նրանցից մեկի կրծքերը չափազանց մեծ էին ու գայթակղիչ: Մեկը շիկահեր էր, իսկ երկար սև մազերով ու նիհար պարուհին այդ եռյակից միակն էր, ում աչքերը ինչ-որ ինտելեկտ էին արտահայտում: Ցավոք, ես չեմ հիշում նրանց անունները: Հետո, արդեն ուրիշ բարերում և ակումբներում, ես անընդհատ ուշադրություն էի դարձնում պարուհիներին` փորձելով գտնել նրանց` պարզապես նայելու համար: Հետաքրքիր է` ինչ են անում նրանք և ինչպես են պարում:


Ես աշխատեցի այդ կեղտոտ բարում մեկ ամսից էլ պակաս, սակայն չանցավ և ոչ մի գրողի տարած գիշեր, որպեսզի այնտեղ մի վթարային դեպք չպատահեր: Մի քանի անգամ ինձ օգնության հասավ իմ մասնագիտությունը: Պարսիկների հետ «բախումների» ժամանակ ես կարողանում էի հարթել իրավիճակը` նրանց հարազատ լեզվով խոսելով: Մասնագիտությունս օգնում էր ինձ այդ խորթ աշխարհում չդիմել բեյսբոլի մահակի օգնությանը: Չնայած մասնագիտությունս չէր նախատեսել բացատրվել այնպիսի դեպքերում, երբ հարբած ու ղզղնած պարսիկը հարձակվում է վրադ ու ասում.
-Դա վիսկի չէր, դա թեյ էր:
Բարի տնօրինությունը երկար սև մազերով նիհար պարուհու հետ համատեղ մշակել էր մի կոմբինացիա: Պարսիկը կանչում է պարուհուն, պատվիրում պրիվատ պար: Այդ առանձին պարերի ժամանակ աղջկա կատարած պատվերները գրվում են տղամարդու հաշվին: Մեր աղջիկը պատվիրում էր վիսկի, մենք տալիս էինք նրան մուգ թեյ, նա խմում էր թեյն, իսկ պարսիկը փակում էր վիսկիի հաշիվը: Բնականաբար լինում էին վրիպումներ և օգնության էր հասնում պարսկերենի իմացությունը կամ բեյսբոլի մահակը:
Ամենավտանգավոր այցելուն սակայն բարի տիրոջ ընկերն էր: Նա նստում էր դիմացս` սեղանի առջև: Գարեջուր էր վերցնում և պատասխանում իր հեռախոսի զանգերին:
-Հա-հա,-ասում էր նա,-դրան խփեցի Աբովյանի ճամփին…չէ, չեմ թաղել, գցել եմ ձորը...
Կամ օրինակ`
-Լուսամուտից դուրս նայի, տեսնու՞մ ես: Կանգնած քեզ են սպասում: Սուս ու փուս իջիր դուրս ու մտիր բագաժնիկի մեջ...
Ես պատկերացնում էի, թե ինչպես է այդ մարդը դուրս գալիս տնից ու մտնում ակնհայտորեն թշնաբար տրամադրված մարդկանց մեքենայի բեռնախցիկը: Ինչպիսի ուժ ունի դիմացս նստած այս տիպը, որ հեռախոսով այդպիսի կարգադրություններ է անում, զրկում մարդկանց կամքից ու ստիպում նրանց մտնել ինչ-որ բեռնախցիկի մեջ…
Լինում էին նաև անձնական բնույթի զանգեր: Դրանց մասին չեմ պատմի, քանի որ ստիպված կլինեմ չարաշահել ոչ նորմատիվ լեքսիկոնս: Հավատացեք` մեկ-երկու կծու բառերը չեն հերիքի այդ զանգերից գոնե մեկը ներկայացնելու համար:
Ոչ պակաս վտանգավոր էր կլոր գխարկով ու կլոր մորուքով հսկա այցելուն, որ միշտ նստում էր առանձին ու կատաղած նայում ինձ: Նա նստում էր ու սկսում էր սղոցել ինձ իր ատելությամբ լի հայացքով: Այդ հայացքի ծանրությունը սկսում էի մի քիչ թույլ զգալ միայն մեծ կրծքերով պարուհու ելույթի ժամանակ: Ուղղակի չափից շատ էին մեծ կրծքերը և ես չափից շատ էի երիտասարդ, որպեսզի ուշադրությունս մի այլ բանի համար էլ հերիքեր: Ուղղակի անկարագրելի կրծքեր էին:
Մի անգամ սակայն կլոր գլխարկով, կլոր մորուքով հսկան ինձ կանչեց: Ես մոտեցա:
-Խի՞ ես գողացել,-ասաց նա:
-Ինչը՞,-ասացի ես ու մի քիչ փոշմանեցի: Պետք էր միանգիմց ասել, որ չեմ գողացել: Հիմա կմտածի որ մի քանի բաներ եմ գողացել ու փորձում եմ ճշտել, թե կոնրետ ինչի մասին է գնում խոսքը:
-Ավտոյիս համարները,-ասաց նա:
-Ես չեմ գողացել,-պատասխանեցի ես: Ըհը, ավտոյի համարներ ես հաստատ չեմ գողացել:
-Գողացել ես,-պնդեց նա:
-Չէ,-ասացի ես ու զգացի, որ սկսում եմ դողալ: Սա հաստատ կարող է ասել այն ամենավտանգավորին, որ ինձ թաղի ինչ-որ մի տեղ Աբովյանի ճանապարհին:
-Դու ես գողացել,-շարունակում էր հսկան:
-Չէ,-համառում էի ես:
-Ես քեզ կսպանեմ,-ասաց նա:
Ինձ կանչեցին բարի մոտ: Ես վերադարձա ու սկսեցի մտածել, թե ինչպես են ինձ սպանելու:
Կանչում էր ինձ բարի տերը: «Գնա հանդերձարան, տես` ինչ են ուզում»:
Գնացի հանդերձարան: Առջիկները փորձում էին իրենց բեմական «հագուստները»: Միթևանի դիջեյը նստած էր երաժշտական վահանակի մոտ: Երաժշտությունը նվագում էր ինքն իրեն, իսկ նրա ձեռքը զբաղված էր ուրիշ բանով: Խեղճ ձեռքը ստիպված էր փաստորեն ապահովել համ երաժշտությունը, համ էլ իր տիրոջ բավարարվածությունը: Գրողը տանի, հուսով եմ որ ստիպված չեմ լինի մի որ կպնել այդ վահանակին,-մտածեցի ես: Պառավ հավաքարարը, որը միշտ վեր ընկած էր լինում հանդերձարանում, պատմում էր իր շախմատային չեմպիոն որդու մասին: Ինձ կանչել էին լամպերից մեկը փոխելու համար: Ես փոխում էի այն և նայում երեք զույգ կրծքերին: Մանավանդ ամենամեծին:


Հիմա ահագին ժամանակ է անցել: Արդեն մի տարի է, ես ինչ-որ բաներ եմ գրում, որտեղ հայտնվում են այլմոլորակայիններ կամ այլ հրաշալի դեմքեր: Ֆանտաստիկա: Ժանրն ինձ սարսափելի հարազատ է: Մի տարի է, ես բացել եմ ինձ համար մի աշխարհ, որտեղ հնարավոր է ամեն ինչ, որտեղ թույլատրելի է հրաշքը: Ու ես մտածում եմ` որտեղի՞ց են գալիս այդ մտքերը, ինչպե՞ս են հայտնվում դրանք իմ գլխում:
Բարում աշխատելու ընթացքում մի դեպք պատահեց: Վտանգի ու փորձանքի կենտրոնացումն ինչպես միշտ կրիտիկական էր: Այցելուներն այն գիշերային աշխարհից էին, որը խորթ է մարդկանց մեծ մասին և որի հետ ես հետո դեռ էլի պետք է շփվեի` արդեն ուրիշ աշխատանք կատարելիս: Հանկարծ բարի դուռը բացվեց, և հայտնվեց նեոնե տղան:Ըհը, նեոնե տղան: Նա ոտքից գլուխ ծածկված էր նեոնե խաղալիքներով: Գույնզգույն, փայլուն ու լուսասվոր նեոնե խաղալիքներով:
-Խաղալիքներ կգնե՞ք,-հարցրեց նա: Ես բերանս բաց նայում էի մեկին, ումից վտանգ  ոչ մի կերպ չէր սպասվում:
-Խաղալիքներ..գնեք…,-ասում էր նա: Խաղալիքները շատ էին ու բազմազան: Դրանք ուղղակի ֆանտաստիկ գույնավոր էին: Այդ տղան նման էր իսկական այլմոլորակայինի: Դա լրիվ ուրիշ աշխարհի ներկայացուցիչ էր, ով հայտնվել էր այդ անդրշիրիմյան բարում:
-Փախար,-ասաց նրան ամենավտանգավորը` կտրվելով իր հեռախոսից:
-Եկեք սպանենք սրան,-ասաց կլոր գլխաչկով ու կլոր մորուքով հսկան:
-Սիկտիր եղի, արա,-ասաց բարի տերը:
Պարուհին դադարեցրեց պարը և սկսեց բարձր ծիծաղալ նեոնե երիտասարդի վրա: Նրա պարսիկ երկրպագուները դժգոհության ալիք բարձրացրեցին: Նեոնային լույսերով ողողված տղան մի պահ էլ մնաց անորոշության մեջ ու հեռացավ: Դուռը փակվեց: Գիշերը շարունակեց ընթանալ իր վտանգավոր հունով:

Մի քանի օր հետո ես դուրս եկա աշխատանքից: Ինձ մնաց աշխատանքի այդ փոքրիկ փորձը, մի քանի հետաքրքիր հուշեր «մեծ կրծքերից», զգացում, որ ինչ-որ մեկը կարող է ինձ սպանել գողացված համարների համար և աբստրակտ գաղափարներ` այլ աշխարհների, հրաշքի և այլմոլորակայինների  մասին: